Podstawy ekspozycji w fotografii — czułość ISO, przysłona, czas naświetlania
Ekspozycja w fotografii to kluczowa kwestia, odpowiadająca za to, czy zdjęcie będzie dobre, czy też nie. Choć początkującym fotografom może wydawać się czarną magią, wprawieni w boju kontrolują ją na tyle świadomie, by wiele ich zdjęć okrzyknąć mianem majstersztyków. Tłumaczymy podstawy ekspozycji w fotografii cyfrowej. Omawiamy takie pojęcia, jak między innymi: przysłona i czas naświetlania, wartość przysłony, czułość ISO, głębia ostrości a przysłona.
To tylko wstęp do podstaw ekspozycji w fotografii. Aby pogłębić swoją wiedzę zachęcamy do skorzystania z wielu dostępnych książek o fotografii, które z łatwością znajdziesz i zamówisz w sklepie fotograficznym online.
Ekspozycja w fotografii
Ekspozycja w fotografii cyfrowej to ilość światła padająca na matrycę aparatu podczas wykonywania zdjęcia. To właśnie jej odpowiednie zastosowanie sprawi, że zdjęcie — w zależności od warunków — wyjdzie idealne doświetlone, a nie na przykład, niedoświetlone, białe lub czarne. By nauczyć się kontrolować ekspozycję w fotografii, należy zrozumieć i zapoznać się z trzema podstawowymi parametrami, takimi, jak: przysłona, czas naświetlania i czułość ISO (co to jest, tłumaczymy w dalszej części tekstu). Te trzy zmienne tworzą tzw. trójkąt ekspozycji i są ściśle powiązane ze sobą. To oznacza, że jeśli zmienimy wartość jednej, musimy również dostosować wartość pozostałych. Zarówno przysłona, czas naświetlania, jak i czułość ISO mają ogromny wpływ na to, w jaki sposób ostatecznie będzie wyglądało zdjęcie. I choć obecnie aparaty są w stanie same dobrać w trybie „auto” odpowiednią ekspozycję, to każdy profesjonalny i dążący do profesjonalizmu fotograf, powinien być w stanie ustawić przysłonę, czas naświetlania i czułość ISO sam. W końcu nie zawsze korzystamy z trybu „auto”.
Przysłona w aparacie
Przysłona fotograficzna jest otworem w obiektywie, przez który światło wpada do aparatu. Ilość tego światła jesteśmy w stanie kontrolować, zmieniając średnicę otworu poprzez sterowanie pierścieniem na obiektywie albo pokrętłem w aparacie. Przymykając i otwierając przesłonę fotograficzną, zmienia się położenie listków przysłony obiektywu. Im otwór pozostaje większy podczas manewrowania, tym więcej światła wpada przez obiektyw do aparatu. Wartość przysłony jest parametrem, od którego zależy głębia ostrości (Dzięki odpowiedniemu ustawieniu tego parametru możemy uzyskać efekt tzw. bokeh, czyli charakterystyczne rozmycie tła i wyostrzenie na przykład fotografowanej osoby). Mówiąc krócej, wartość przysłony ma wpływ na ostrość zdjęcia. Głębia ostrości a przysłona wygląda następująco: zmniejszając przysłonę, zmniejszamy głębię ostrości (tło się bardziej rozmywa, wyostrza się pierwszy plan — przydatne zwłaszcza przy portretach), natomiast zwiększając przysłonę, zwiększamy głębię ostrości (wyostrzając się wszystkie plany, łącznie z tłem — przydatne zwłaszcza przy fotografii krajobrazu). Wartość przysłony określa się, jako ułamek skokowo zmienny. Kolejne wartości oznaczają dwukrotnie mniejszą powierzchnię otworu przysłony w aparacie. I tak oto mamy następujące wartości przysłony: f/1.0, f/1.4, f/2.0, f/2.8, f/4.0, f/5.6, f/8.0, f/11, f/16, f/22, f/32 itd., które rozumiemy przykładowo w taki sposób, że przez przysłonę fotograficzną f/8.0 wpadnie dwa razy mniej światła niż przez przysłonę obiektywu f/5.6.
Czas naświetlania
Przysłona i czas naświetlania na pierwszy rzut oka mają ze sobą wiele wspólnego. Wartości obu mają bowiem związek z ilością światła. Z tym, że regulując czas naświetlania, regulujemy ilość światła, która wpadnie do matrycy, decydując o tym, czy zdjęcie będzie jaśniejsze, czy ciemniejsze. W tym przypadku występuje następująca zależność: im dłużej zdjęcie jest naświetlane, tym ostatecznie wyjdzie jaśniejsze. Jeśli chcemy zatrzymać w kadrze na przykład ruch postaci lub rzeczy, powinniśmy zdecydować się na długi czas naświetlania. W ten sposób ruch zostanie jakby rozmyty (w przypadku krótkiego czasu naświetlania, zostałby jak gdyby zamrożony). Czas naświetlania jest wartością podawaną w sekundach, przy czym kolejna wartość jest dwukrotnie niższa od poprzedniej. I tak mamy: 1s, 1/2s, 1/4s, 1/8s, 1/15s, 1/30s, 1/60s, 1/125s, 1/250s, 1/500s, 1/1000s itd., aż do 1/4000s we współczesnych aparatach. Jeśli chcemy uzyskać dłuższy czas naświetlania niż 30 sekund, możemy posłużyć się trybem „bulb” (B). Pierwsze wyzwolenie migawki w tym trybie sprawi, że rozpocznie się proces naświetlania zdjęcia. Kiedy wciśniemy spust migawki ponownie, zakończymy naświetlanie. To oznacza, że możemy naświetlać zdjęcie dowolnie długo.
Czułość ISO — co to jest?
Czułość ISO określa reakcję aparatu na światło. Oznacza to, że pokazuje, z jaką czułością pracuje matryca aparatu, czyli ile światła potrzebne jest do prawidłowego naświetlenia matrycy. Wyrażona jest w skali ISO, której wartości wskazują jakość obrazu. Im niższe ISO (np. ISO 50, ISO 100, ISO 200), tym lepsza jakość zdjęcia, a im wyższe ISO, tym więcej szumów, mniejszy kontrast i nasycenie kolorów, większa degradacja detali. Dlatego — jeśli to możliwe — ustawiajmy zawsze najniższą wartość ISO, a ekspozycję korygujmy przysłoną, czasem naświetlania. Oczywiście w przypadku gorszych warunków oświetleniowych, nie mamy zbytniego wyboru — jeśli chcemy zrobić nieporuszone zdjęcie — i musimy zdecydować się na wyższą czułość ISO. Musimy się jednak liczyć z gorszą jakością fotografii, zwłaszcza po jej powiększeniu. Zdjęcie może się wówczas zrobić ziarniste, pojawią się szumy (widoczne piksele). Pamiętajmy również, że w lustrzankach, w których stosuje się lepsze matryce, próg wartości ISO wpływający na pogorszenie się jakości obrazu, jest o wiele wyższy niż w przypadku aparatów kompaktowych. Dzięki temu, stosując duże ISO i dużą przesłonę, jesteśmy w stanie osiągnąć dużą głębię ostrości przy słabych warunkach oświetleniowych. To samo możemy zrobić, chcąc uchwycić szybki ruch w słabym oświetleniu (wyższe ISO + krótki czas naświetlania). Wszystko zatem zależy od tego, jakim aparatem się posługujemy.
Świadomie kontrolując wszystkie elementy ekspozycji w fotografii cyfrowej, czyli przysłonę i czas naświetlania oraz czułość ISO, jesteśmy w stanie wykonać dokładnie takie zdjęcie, jakie sobie zaplanowaliśmy i nie jesteśmy zdani wyłącznie na tryb automatyczny aparatu.
